چهره‌ها و گفتگوها

میهمان امروز «چهره‌ها و گفتگوها» ورزشکاری است که خود به تنهائی چهرۀ دوگانگی‌ها و ترجمانِ چندگانگی‌های جامعۀ ایران است. او از کشوری می‌آید که در آن ورزشِ مورد علاقۀ او دهه‌هاست دست رد بر سینۀ بانوان زده و آنان را ناگزیر به خفا رانده است. میهمان امروز «چهره‌ها و گفتگوها» اما پیش از همه، ورزشکار است. او نخست با سپردن تن به آب، به ورزش شنا روی آورد، سپس در شکار توپ در زمین بسکتبال، خود را به آسمان کشید و در پی آن در رینگ بوکس به کارزار خود رفت و این شنبه برای نخستین بار به کارزاری رسمی می‌رود. او این چنین نخستین بانوی ایرانی است که در یک مسابقۀ رسمی بوکس شرکت می‌کند. این رویاروئی روز ١٣ آوریل در شهر بندری «روآیان» در غرب فرانسه وی را در برابر حریفی از این سرزمین، خانم اَن شوون، قرار می‌دهد. میهمان امروز «چهره‌ها و گفتگوها» صدف خادم، سرشناس ترین بوکس باز زن ایرانی است که در رشتۀ مهندسی ورزش تحصیل کرده و اینک در کنار دلبستگیِ رویاگونۀ خود، بوکس، در ایران آموزش دهندۀ نرمش و تمرینات بدنی است. صدف خادم که به دلیل ممنوعیت ورزش بوکس برای بانوان در ایران تا کنون هرگز نتوانسته در یک مسابقۀ بوکس شرکت کند، اینک در آستانۀ این نخستین مسابقه، خود را سخت «هیجان زده» می‌بیند و می‌گوید که «از چند سال پیش در انتظار چنین روزی» بوده و خود را برای آن آماده کرده است. او تاکید می‌کند که «هر مسابقه پله‌ایست که ورزشکار را یک قدم به جلو می‌برد و بوکس بازی که در هیچ مسابقه‌ای شرکت نداشته باشد، کار خود را بی معنا می‌یابد». از همین رو «شرکت در این نخستین مسابقه بخودی خود دست یافتن به بخشی از اهدافی است که [او] از سال‌ها پیش برای خود تعیین کرده است». از همین روست که او این مسابقه را صرفنظر از نتیجۀ آن «شکسته شدن سدی» می‌داند که راه را بر او بسته بود. صدف خادم با این حال تاکید می‌کند که آنچه بیش از این اهمیت دارد اینست که «این راه ادامه یابد و دخترهای دیگر بتوانند از ایران در مسابقات گوناگون شرکت کنند بویژه اینکه مشت زنان بسیار شایسته‌ای هستند که توان شرکت در اینگونه رویاروئی‌ها را دارند». صدف خادم در حسرت است که «چرا دختران بوکس باز ایرانی نمی‌توانند به نام کشور خود در مسابقات بین‌المللی شرکت کنند» و می‌گوید که «این برای من بسیار دردناک است». صدف خادم تاکید می کند که او «تفاوتی میان زن و مرد نمی‌بیند و به همان میزان که مردها توانمند هستند و می‌توانند در اینگونه مسابقات شرکت کنند، زنان نیز توان آن را دارند». او می‌گوید که در زندگی روزمره «یک زن است» و در «رینک بوکس، یک مشت زن و بوکس بازی چیزی از زن بودن [او] نمی‌کاهد». از نظر صدف خادم «رینک بوکس، صحنۀ زندگیست». او می‌گوید «بوکس مرا پخته کرد، مرا بزرگ کرد». او به یُمن این ورزش دریافته که انسان در زندگی نیز همانند بوکس «اگر مشتی می‌خورد، نباید خود را ببازد، بلکه باید بایستد و اگر مشتی می‌زند، غرق خوشنودی و غرور نشود» زیرا ممکن است مشت حریف در کمین باشد. صدف خادم در این گفتگو به دشواری‌های پیش روی بوکس بازان در ایران اشاره می‌کند و بویژه به ضرورت داشتن جایگاه واحد در ورزش برای زنان و مردان تاکید می‌کند. گفتگو با صدف خادم را با فعال کردن فایل صوتی و یا دانلود آن گوش کنید.

فرنگیس حبیبی بامداد شنبه ١٦ فوریه، با تابیدن نخستین پرتو آفتاب در این روز اینک اندوهبار، بادبان برکشید و ساحلی را که ما بر آن نشسته‌ایم بسوی پهنۀ بی پایان دنیائی دیگر ترک کرد. او که روح و رفتاری بس آرام داشت، سال‌های دراز در آب‌های پُرتلاطمِ دلهره و تهدیدِ پس از انقلاب و سپس جنگ پارو زده و هنگامی که برای ایمن داشتن کودکان خردسال خود از گزند تشویش و مرگ، کشتی به دریاچۀ آرامی رانده بود که خانه راندگان را پناه می‌داد، دوری از زادگاه و آنچه در او بود، آرامش او را برهم می‌زد. فرنگیس حبیبی با این حال هرگز انسانی اندوهگین نبود، تا آخرین هفته‌های زندگی از جوش و خروش نیافتاد، تنها ده روز پیش از وداع با این جهان، آخرین کتاب او که برگ‌هائی از ٧٢ سال زندگی وی را بر خود دارد به بازار آمد. او در گفتگوئی که دو سال پیش انجام گرفت و برای شنیدن همین جا در اختیار شماست، به گذشتۀ خود باز می گردد و به افکار و نگرش‌های خود اشاره دارد. فرنگیس حبیبی، چنانکه نخستین زمزمه‌های آخرین گزارش او در گوش می‌خواند «در نوزده سالگی به پاریس» آمد. دو سال پیش از مه ٦٨ بود، جنبشی که ساختار سیاسی، مناسبات اجتماعی و ارکان اخلاقی جامعۀ آن روز فرانسۀ را بر هم زد و «باورها و ارزش‌های» او را نیز که دختر جوان و پُر شور و حالی بود، چنانکه خود در گفتگو با این رادیو به یاد آورده، «زیر و رو کرد» و به او «بسیار چیزها» آموخت. پیش از آن، خانواده‌ای که بگفتۀ او «به دانش و فرهنگ ارج فراوان می‌گذاشت» و در پی آن بود که «فرزندان خوب تربیت شوند»، بستر شایستۀ کسب ارزش‌های انسانی و فرهنگی را در او پدید آورده بود تا بذر اندیشه و اعتدال و انصاف بهنگام در او بارور شود. او در سال‌های تحصیل در فرانسه به «کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپا» پیوست و شریک فعالیت‌های این سازمان شد. فعالیت‌هائی که از سال‌ها پیش بگفتۀ خود «با نگاه منتقدانه‌» به آنها می‌نگریست و «نه تنها محتوای افکار سیاسی آن دوران بلکه خام بودن آن رویکرد» را نیز مورد تردید قرار می‌داد. فرنگیس حبیبی در سال‌های روزنامه نگاری و در میان جمعی که کوشش‌ها و دلبستگی‌های آنان، گاه شور را به شر و باور را به فریاد بدل می‌کرد، پیام‌ اعتدال و آرامش می‌پراکند و در سراسر سال‌هائی که نخست معاونت و سپس مدیریت بخش فارسی ار.اف.ای را بر دوش داشت، با ترازوی انصاف، در آرام ساختن همکاران می‌کوشید و نسبی بودن داوهائی را که گاه در نگاه برخی «مطلق» می‌شد، با صبر بسیار به آنان یادآوری می‌کرد. فرنگیس حبیبی روزنامه نگاری آگاه و راست کردار بود و در کار خود از زیاده و کم روی پرهیز می‌کرد. او که سال‌ها در برنامۀ «نگاه‌ها و اندیشه‌ها» ادبیات و افکار را به نقد می‌کشید، نه این یک را بی سبب برکشید و نه هرگز آن دیگری را خوار کرد. فرنگیس حبیبی از «بدِ زمانه» به روزنامه نگاری روی آورده بود. او دانش آموختۀ «مطالعات زنان و جنسیت» بود و نقدِ اندیشمندانۀ ادبی را بال دوم پرواز بر فراز کشتزار زندگی ساخته بود. او با وقوع انقلاب از فرانسه به ایران بازگشت و چنانکه در آخرین کتاب خود، «جنگ با من از دور سخن گفته است»، می‌نویسد «نخستین هفته‌های انقلاب را همچون بامداد بهاری، پُرگل و شادی، و مملو از امید» می‌دید، «غافل از اینکه تنها چند ماه بعد، در پاسخِ اعتراض به بسته شدن روزنامه‌ها، گرز و چماق بر سر و روی» او فرو می‌آمد و هر که در برابر «حجاب اجباری» سخنی می‌گفت «فاحشه و ...» لقب می‌گرفت. در همین روزهاست که درب کلاس درس بر فرنگیس حبیبی بسته شد. او که آن‌هنگام در دانشگاه تهران به دانشجویان «جامعه شناسی» می‌آموخت، به سبب «ناآگاهی» از «جامعه شناسی اسلامی» دیگر شایستگی درس گفتن نداشت و «از آنجا که دانشگاه با کمبود استاد زبان فرانسه روبرو بود» اجازه ‌یافت به آموزش این زبان بپردازد. فرنگیس حبیبی سال‌های دهشناک پایان دهۀ پنجاه و آغاز دهۀ شصت را که در آن سرکوب و زندان و مرگ و ... با «انقلاب» و «جنگ» توجیه می‌شد، در ایران ‌گذراند، اما تامین امنیت کودکان خردسال، وی را ناگزیر از ترک کشور کرد. او در فرانسه تن به تازیانۀ دوری و بیکاری و نگرانی برای همۀ آنهائی که در ایران مانده‌اند ‌سپرد. آغاز کار بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه در اول مارس ١٩٩١، برگ تازه‌ای گشود تا او در پاریس از بام تا شام درگیر رویدادهای ایران باشد. فرنگیس حبیبی از همان ابتدا معاونت بخش فارسی را بر دوش کشید و علاوه بر کارهای روزانۀ تدارک اخبار و گزارش‌ها و ... در برنامۀ هفتگی خود که در دنیای ادب و اندیشه سیر می‌کرد از جمله به شمار بیشماری از کتاب‌ها و نوشته‌های فارسی برون مرزی پرداخت. نوشته‌های او در این برنامه، مجموعۀ ارزشمندی را تشکیل می‌دهد. او در سال‌های ١٩٩٩ تا ٢٠١١ مدیر بخش فارسی بود و سپس به بازنشستگی زودرس رفت تا به کارهای پژوهشی بپردازد. فرنگیس حبیبی که رسالۀ دکترای خود را به «هویت زنان ایرانی در جامعۀ در حال گذار» اختصاص داده بود هرگز اندیشه در این زمینه را ترک نکرد و مقالات بسیاری در این گستره به چاپ رساند. فرنگیس حبیبی در برابر بیماری که از چند ماه پیش باسماجت بر او چنگ انداخته بود، روحیه‌ای بی باک داشت و با دلیری آن را پذیرفت. می‌دانست که در این کارزار بخت پیروزی نادر است. پس آخرین جرعه‌های جام زندگی را با سرزندگی حیرت آوری می‌نوشید. برای همکاران دیرین او، امروز دنیا غم‌انگیزتر است. فرنگیس حبیبی در گفتگوئی که دو سال پیش انجام گرفت و همین جا در اختیار شماست، به گذشتۀ خود اشاره دارد و از افکار و اندیشه‌های خود می‌گوید. برای شنیدن ابزار رایانه‌ای زیر را به کار اندازید:

میهمان این هفتۀ چهره‌ها و گفتگوها در دریای موسیقی ایران ذورقی چنان یگانه دارد که نوای نخستین نوازش پاروی آن بر آب، پردۀ راز بگشاید و چیزی پنهان نگذارد... این چنین است که تنها یک نوا، دو کوبه، یک یا دو دَم و یا رفت و آمدی بر زِه، تمامی ترانه‌های او را بیاد می‌آورد و یادهای فراوان، ترانه کند. میهمان این هفتۀ چهره‌ها و گفتگوها را هر چند بیش از همه به سبب بازسازی علمی ترانه‌های بومی و محلی و اجرای آنها به سبک کلاسیک می‌شناسند، اما او در رشتۀ اُپرا در هنرستان عالی موسیقی ایران و سپس در ایتالیا، آلمان و اتریش آموزش دیده و با صدای سوپرانو خوانندۀ سولیست اُپراست. هر چند اجرای او از سمفونی شمارۀ ٩ بتهوون با ارکستر فلوریدا در «فورت لادردیل» زبانزد همگان شده است، اما او با صدای خود به آثار دیگری نیز از باخ، پوچینی، شوبرت، شومان، موتزارت، وردی، ویوالدی، هایدن و هندل جان داده و تالارهای پُرنام و نشانِ بسیاری در سراسر جهان میزبان او و آواز وی بوده‌است. میهمان این هفتۀ با تدوین کتاب «آوای نام‌ها از ایران زمین» یکی از بزرگترین نام نامه‌های فارسی را فراهم آورده و برای آشنا کردن بینایان با جهان نابینایان کتابِ «در آنسوی تاریکی» را نگاشته است. او در آخرین کتاب خود، «آواز پری‌ها»، مجموعه‌ای از خاطره‌ها، تجربه‌ها و آموخته‌های خود را برای آموزش موسیقی به همگان عرضه می‌کند. میهمان این هفته، پری زنگنه، در این گفتگو از کودکی خود و نخستین درس‌های آواز نزد نصرالله زرین پنجه و سپس آموزش اُپرا نزد خانم اِولین باغچه ‌بان یاد می‌کند. او می‌گوید که اجرای ترانه‌های محلی را نه در دوران تحصیل آموخته و نه در اندیشۀ پرداختن به آنها بوده است، اما به درخواست وزیر فرهنگ و هنرِ وقت به موسیقی فولکلوریک ایران روی می‌آورد و به اجرای ترانه‌های محلی که پیش از آن روبیک گریگوریان شماری از آنها را برای «سولو»، «سوپرانو» و «کُر» به سبکی مدرن و علمی تنظیم کرده بود، می‌پردازد. پری زنگنه در این گفتگو به حادثۀ رانندگی که نابینائی وی را در پی آورد و اثرات آن بر زندگی خصوصی و هنری خود اشاره می‌کند، از دشواری‌ها و کوشش‌های خویش می‌گوید، خواستار آن می‌شود که گنجشک‌ها و کبوترها او را در سفر آخر همراهی کنند و می‌خواهد که آنهنگام سرود ای ایران همراه و همپایش گردد. این گفتگو را از طریق دانلود و یا فایل صوتی گوش کنید.

میهمان این هفتۀ چهره‌ها و گفتگوها نیم قرن پیش در فردای شورشی که کشور زادگاه او فرانسه را غافلگیر کرده و آنرا از بند برخی سنت‌ها و سنگینی‌ها رهانیده بود تا دنیائی نو و مناسباتی تازه بنیان نهد، بگفتۀ خود برای دیدنِ آنچه در دیگر اقالیم می‌گذشت، دیار خود را ترک کرد و از سر اتفاق و نیز دوستی به ایران رفت و این کشور را میهن دوم خود ساخت. او، هشت سال بعد، هنگامی که موج انقلابی ویرانگر این بار سنت‌ها و سنگینی‌ها را به این کشور باز می‌آورد، ناگزیر به ترک دیار تازه شد و به زادگاه خود بازگشت. او اما با میهن نویافتۀ خود چندان اُنس و الفت گرفته بود که اینک، بگفتۀ خود، در کشور خویش گوئی در نوعی تبعید روزگار می‌گذراند. میهمان این هفتۀ چهره‌ها و گفتگوها، کلودین شفا است که هر چند سال‌های کوتاهی در ایران زیست، اما چندان به آن دلبسته شد که اینک دور از ایران، با ایران زندگی می‌کند. او دوران اقامت خود در تهران را در کتابخانۀ پهلوی گذراند و آنجا با شجاع‌الدین شفا، پژوهنده، نویسنده، مترجم و سیاستمرد دوران پهلوی که ریاست کتابخانه را بر عهده داشت ازدواج کرد. کلودین شفا در این گفتگو از چگونگی رفتن به ایران، ماندن در این کشور، عشق خود به این سرزمین و فرهنگ آن می‌گوید و خاطرۀ دیدارهای خود با ایرانشناسان را یاد می‌آورد. او از دوران دشوار تبعیدی ناگزیر و تهدیدات پیاپی می‌گوید و نیز باور خود و همسرش به پایداری و روشنگری که شجاع‌الدین شفا آنرا دِینی به کشور و جوانان آن می‌دانست. گفتگو با کلودین شفا را در فایل صوتی بالا گوش کنید.

میهمان این هفتۀ «چهره‌ها و گفتگوها» پژوهشگری است که به جویبارها و سیل‌های درگذرِ تاریخ ساز نظر دارد و از کند و کاو در چگونگی برآمدن، اوج گرفتن و فروافتادنِ آنها، درک پویائی تاریخ را بر ما آسان می‌سازد. او تلاش می کند با کنار هم چیدن کلمات و جملاتی که برگ‌های تاریخ این یا آن پدیده، این یا آن رویکرد، این یا آن تلاش، این یا آن اندیشه را می‌سازند، برگ‌های زندان، برگ‌های گریز، برگ‌های تبعید، نوشتن تاریخ فراگیر و بویژه درک آنرا هموارتر کند. میهمان این هفتۀ «چهره‌ها و گفتگوها» در کسب آگاهی و گزارش آنچه بر زندانیان سیاسی- عقیدتی ایران رفته، تلاش بسیار کرده و در شناساندن آنچه ساختار و نظام زندان در جمهوری اسلامی است، سخت کوشیده است. کتاب زندان که به ویراستاری او در دو جلد انتشار یافته، حاصل این تلاش و کوشش است. نام او بر روایت‌های گریز از جمهوری اسلامی ایران نیز که زیر عنوان «گریز ناگزیر» در دو جلد منتشر شده، در همراهی با سه تن از کوشندگان همین راه، دیده می‌شود. کتاب «پیک سعادت نسوان» همراه با بنفشه مسعودی، «خیزش زنان ایران در اسفند ۵۷» همراه با مهناز متین، و ویرایش کتاب‌های دیگری و از جمله «گذر از برزخ- یاد مانده‌های یک توده‌ای در تبعید»، «۲۳ داستان کوتاه ایرانی»، «هنوز قصه بر باد است»، «یادمانده‌های زندان حسن درویش»، «از تهران تا استالین آباد-خاطرات محمد تربتی» بر کارنامۀ البته همچنان گشودۀ او قرار دارند. او بنیانگذار نشریۀ سیاسی- نظریِ «آغازی نو» و چندی بعد ار پایه گذارانِ نشریۀ «نقطه» بود. مهمان این هفتۀ «چهره‌ها و گفتگوها» ناصر مهاجر، کنشگر چپ و پژوهندۀ تاریخ معاصر ایران است. آخرین اثری که به همت و ویراستاری وی و تورج اتابکی، استادِ تاریخ اجتماعی خاورمیانه و آسیای مرکزی در دانشگاه لیدن هلند، در بهار ۲۰۱۷ در دو جلد منتشر شده «راهی دیگر» نام دارد که چنانکه خود می‌نویسند «روایت‌هائی در بود و باشِ چریک‌های فدائی خلق ایران» است. ناصر مهاجر در این گفتگو در بارۀ انگیزۀ انتشار این کتاب می‌گوید «درک رویدادهای سال‌های پایان دهۀ چهل و دهۀ پنجاه در ایران بدون آگاهی به این جریان سیاسی مهم دشوار است. علاوه بر این با توجه به اهمیتی که این گرایش و چهره‌های بنیان گذار و شناخته شدۀ آن در این دوران پیدا کردند و بر رویدادهای پس از آن نیز اثر گذاشتند، شناخت این سازمان لازم بود. از سوی دیگر، دانش ما در بارۀ این سازمان، با توجه به ماهیت چریکی و زیرزمینی آن بسیار اندک بود و این بیم وجود داشت که با توجه به سن و سال بازماندگان این سازمان، دست یافتن به بسیاری آگاهی‌ها به مرور ناممکن شود». ناصر مهاجر می گوید «از همین رو، به نظر رسید که مفیدترین کمکی که ما می‌توانستیم برای تاریخ نگاری دقیق‌تر و جامع‌تر آینده انجام دهیم، بدست دادن روایت‌های بازیگران این جریان است». او با این حال یادآوری می‌کند که شمار مطالب پژوهشی در این کتاب به نسبت روایت‌ها اندک است و کوشش فراوان نیز بکار رفته تا از حماسه‌سرائی و استفاده از کلماتی چون «خائن» و «قهرمان» تا آنجا که ممکن است پرهیز شود. ناصر مهاجر در بارۀ دشواری‌های تاریخ نگاری چپ در ایران می‌گوید «یکی از مشکلات بزرگ نبود اسناد است». بگفتۀ او «هنگامی که رویداد سیاهکل رخ داد، شش اعلامیه منتشر شد، اما هیچیک از آنها در دسترس نیست». مشکل دیگر اینست که آموزش لازم برای اینکه «مورخ بتواند بطورعینی به تاریخ نگاری بنشیند» چنانکه باید وجود نداشته و از همین رو می‌بینیم که در این کشور براحتی «در مدح و در ذمّ» این و آن کتاب نوشته می‌شود. در این زمینه نیز بسیار اندک شمار بودند کسانی که به «بررسی عینی» رویدادها ‌پرداختند و چون بسیاری از کسانی که به این کار مبادرت کردند، خود از کنشگران آن رویدادها بودند ناگزیر حفظ فاصله بدشواری صورت می‌گرفت. بگفتۀ ناصر مهاجر از آنجا که زمینه‌های فرهنگی هنوز در ایران به بلوغ لازم در این زمینه نرسیده است، حتی نویسندگانی که در این راه تلاش کرده‌اند، همواره موفق نبوده‌اند. ناصر مهاجر در این گفتگو به دوران کودکی و جوانی خود باز می‌گردد، به گرایشات سیاسی خود که «بر اثر مطالعه متون» حاصل شده بود اشاره می‌کند، به بازگشت خویش از آمریکا به ایران در دوران انقلاب می‌پردازد و نیز به دوران پس از آن که ناگزیر راه اروپا در پیش گرفت. او اندکی پس از آغاز اقامت در پاریس نشریۀ «آغازی نو» را با همکاری تنی چند از همفکران خود بنیان گذاشت و ده سال این بار را بدوش کشید. در همین ایام است که وی چنانکه خود می گوید «به ادبیات زندان» روی آورد و به ‌پژوهش در این زمینه «چه از دیدگاه نظری و چه تامل بر متون فرنگی و بویژه آثار کسانی که در این زمینه بنیانگذار روش بوده‌اند» پرداخت. ناصر مهاجر در بارۀ چگونگی کشش خود به این حوزه می‌گوید «آنجا که انگیزه‌های عمیق آدمی به میان می‌آید، توضیح کوتاه بسیار دشوار است و گاه حتی برای خود انسان نیز کاملاً روشن نیست». او با تاثر فراوان می‌گوید «هنگامی که ما ایران را ترک کردیم، وضعیت سخت دشواری بود. بسیاری از دوستان دور و نزدیک من یا مخفی بودند و یا در زندان بسر می‌بردند و در همان زمان نیز شماری کشته شده بودند. بنابراین برای من ونسلی که که از اختناق آغاز سال ۶۰ جان بدر برده بودیم همواره مطرح بود که بگوئیم آن سال‌ها چگونه بود و چه سان گذشت». ناصر مهاجر می‌گوید «شاید برای کسانی که آن دوره را زندگی نکرده‌اند بدرستی درنیابند من چه می‌گویم. باید در آن شرایط زیست تا دانست چه فضای وحشتناک و نفس‌گیری در آن سال‌ها بر جامعۀ ایران حاکم بود. دوره‌ای که در یک روز پنجاه نفراعدام می‌شدند». وی تاکید می‌کند که «از خود سخن نمی‌گوید بلکه این داستان زندگی ده‌ها، صدها و بل هزارها انسان است». او با اشاره به دوجلد کتاب «گریز ناگزیر» که از جمله به همت وی پدید آمده می‌گوید «هدف این بود که نشان داده شود این مردمانی که در آن هنگام کشور را ترک می‌کردند، چه کسانی بودند. از دختران جوانی که به جرم گرایش به مجاهدین، به چپ تا زن بهائی، مرد مسیحی، وکیل دادگستری، نویسندۀ عضو کانون نویسندگان یا یک هنرپیشۀ سینما چون فرزانۀ تائیدی چگونه و چرا مجبور به ترک سرزمین خود شدند». ناصر مهاجر یادآوری می کند که این افراد اگر از همبستگی و همراهی و ازخودگذشتگی کسانی چند برخوردار نبودند به احتمال فراوان به زندان می‌افتادند و اگر چنین می‌شد نود درصد خطر از میان رفتن وجود داشت». می‌گوید «یکی از دلایل توجه به این موضوع وامی بود که احساس می‌کردم به دیگران دارم و بنابراین همواره در این اندیشه بودم که این تاریخچه باید نوشته شود». ناصر مهاجر می‌گوید «هر چند در اینکه شهروند این جهان» است تردیدی ندارد، اما خود را «یک تبعیدی» می‌داند و با آنکه دلش برای رویدادهای کشور محل اقامتش می‌تپد، اما احساس می‌کند که همچنان ریشه در ایران دارد و برای زندگی به جائی دیگر «پرت» شده است. مشروح این گفتگو را در فایل صوتی بالا گوش کنید.