تاریخ تازه‌ها

جامعۀ بین‌المللی «دولتِ وحدت ملی» لیبی به ریاست فایِز سَرّاج را در مقام دولت قانونیِ آن کشور به رسمیت می‌‌شناسد. این دولت نتیجۀ چند ماه مذاکره میان نمایندگان «کنگرۀ ملی» لیبی و نمایندگان پارلمان آن کشور در صَخیراتِ مراکش در ۲۰۱۵ بود. اما ژنرال حَفتَر آن را به رسمیت نمی‌شناسد. نیروهای او هم‌اکنون کنترلِ ۸۰ درصد از خاک لیبی را در دست دارند. از ژنرال حفتَر جدا از روسیه کشورهای عربستان سعودی، مصر، امارات متحد عربی و فرانسه و از دولتِ وحدت ملیِ لیبی جدا از ترکیه کشورهای قطر، سودان و مراکش نیز پشتیبانی می‌کنند. یکشنبۀ گذشته ۱۹ ژانویه کنفرانسِ لیبی به منظور یافتنِ راه حلی سیاسی برای بحرانِ آن کشور با شرکتِ رهبرانِ ۱۲ کشور جهان و نمایندگانِ ۴ نهاد بین‌المللی از جمله سازمان ملل و اتحادیۀ اروپا در برلن برگزار شد. به گفتۀ دبیر کل سازمان ملل همۀ شرکت کنندگان وعده دادند که از مداخله در درگیری‌هایِ نظامیِ لیبی و دادنِ سلاح به طرفینِ جنگ خودداری کنند. فایِز سَرّاج، نخست وزیر دولتِ وحدت ملی لیبی و ژنرال خلیفه حَفتَر، فرمانده ارتش ملیِ لیبی، در برلن حضور داشتند، اما از دیدار و گفت و گو با یکدیگر خودداری کردند. آنگلا مِرکِل، صدر اعظم آلمان، و وزیر امور خارجۀ او صبح روز یکشنبه پیش از آغاز کنفرانس با هر دوی آنان جداگانه دیدار کردند و پس از پایانِ کنفرانس نتیجۀ گفت و گو‌ها را به اطلاع آنان رساندند. هم‌اکنون نیروهای ژنرال حَفتَر کنترلِ ۸۰ درصد از خاک لیبی را در دست دارند، اما جامعۀ بین‌المللی دولتِ فایِز سَرّاج را در مقام دولت قانونیِ آن کشور به رسمیت می‌‌شناسد. دو کشور خارجیِ درگیر در این جنگ یکی روسیه است که به رغم انکارهایِ مکررش گویا از ژنرال حَفتَر پشتیبانیِ تسلیحاتی، مالی و نظامی می‌کند و دیگری ترکیه است که از دولتِ وحدت ملی لیبی پشتیبانی می‌کند و چندی پیش نیروی نظامی به لیبی فرستاده است. البته از ژنرال حفتَر جدا از روسیه، عربستان سعودی، مصر، امارات متحد عربی و فرانسه و از دولتِ وحدت ملیِ لیبی جدا از ترکیه کشورهای قطر، سودان و مراکش نیز پشتیبانی می‌کنند. درواقع، روسیه و ترکیه دو کشورِ اصلیِ درگیر در بحرانِ لیبی‌اند. این دو کشور روز دوشنبه ۱۳ ژانویه یعنی ۶ روز پیش از کنفرانس لیبی در برلن، نشستی در مسکو دربارۀ برقراری آتش‌بس در لیبی برگزار کردند که در آن هیأت‌های دو طرف درگیر نیز حضور داشتند. نمایندۀ دولت قانونیِ لیبی قرارداد آتش‌بس را امضاء کرد، اما ژنرال حَفتَر برای امضای آن مهلت خواست. بدین‌سان، آن نشست بی‌‌نتیجه پایان یافت. درواقع، کنفرانس برلن در ۱۹ ژانویه دنبالۀ آن نشست بود. اما آن کنفرانس نیز نتوانست دو طرفِ درگیر را به پای میزِ مذاکره بکشاند. بحرانِ لیبی ادامۀ بحرانی است که بلافاصله پس از سقوط مُعّمَر قذافی در آن کشور آغاز شد. در ۱۵ فوریۀ ۲۰۱۱ در گرماگرمِ «بهار عربی» جنبشی اعتراضی به صورت تحصُن در بنغازی به راه افتاد. نیروهای امنیتی به تحصن تاختند و معترضان را با بی‌رحمی پراکندند. دو روز بعد، لیبیایی‌ها در چند شهر زیر عنوانِ «روز خشم» دست به اعتراض زدند. نیروهای نظامی از زمین و هوا به معترضان شلیک کردند. شورشی در بنغازی به پا خاست و شهر بی‌درنگ به دست شورشیان افتاد. در ۲۲ فوریه قذافی در تلویزیون ظاهر شد و شورشیان را گروهی جنایتکار و معتاد خواند که آلتِ دستِ القاعده و آمریکایی‌ها شده‌اند و گفت که لیبی را خانه به خانه از وجود آنان پاک خواهد کرد و حاضر است در این راه شهید شود. در این میان شورشیان بر مناطق دیگری از لیبی دست یافتند. با دیدنِ پیشروی آنان بخشی از نیروهای مسلح لیبی و گروهی از اعضای دولت از قذافی روی گرداندند. تنی چند از دیپلمات‌های لیبیایی در خارج از کشور جنایت‌های او را محکوم کردند و از «دیوان کیفری بین‌المللی» خواستند دست به بازداشت و محاکمۀ او بزند. قذافی هنوز گمان می‌کرد که مردم طرفدار او هستند و در ۲۸ فوریۀ ۲۰۱۱ در مصاحبه‌ای با شبکۀ تلویزیونیِ «ای بی سی» گفت: مردم مرا می‌ستایند و حاضرند برای حفظ جان من بمیرند. در سوم مارس ۲۰۱۱ «دیوان کیفری بین‌المللی» تحقیق در بارۀ جنایت‌های قذافی و نزدیکان او از جمله پسر او را آغاز کرد. در آن ماه نیروهای قذافی بخش بزرگی از مناطقی را که به دست شورشیان افتاده بود، پس گرفتند. در ۱۷ مارس شورای امنیتِ سازمان ملل به منظور حفظ جان مردم قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که بنابر آن استفاده از زور برضد نیروهای حکومتیِ لیبی مجاز شمرده شد. قذافی یک طرفه آتش‌بس اعلام کرد، اما شورشیان از پیشروی باز نایستادند. در ۱۹ مارس عملیات ائتلاف جهانی و مداخلۀ نظامی در لیبی آغاز شد. قذافی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ به دست شورشیان افتاد و بی‌درنگ کشته شد. در ۳۱ اکتبر عملیات ائتلاف جهانی پایان یافت. در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱ «شورای ملی گذار»، ارگان سیاسیِ شورشیان، آزادی کامل کشور را اعلام کرد. در اوت ۲۰۱۲ شورای ملی گذار قدرت را به «کنگرۀ ملی لیبی» که انتخابات آن یک ماه پیش انجام گرفته بود، واگذار کرد. اکثر نمایندگانِ مُنتخبِ این نهادِ قانون‌گذاری وابسته به هیچ گروه یا حزب سیاسی خاصی نبودند. با این حال، اسلام‌گرایان در آن کرسی‌های بیشتری به دست آوردند. در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۲ چهار آمریکایی از جمله سفیر آمریکا در حمله به کنسولگریِ آن کشور در بنغازی کشته شدند. جهادگرایانِ وابسته به القاعده متهم به این حمله شدند. در ۲۳ آوریل ۲۰۱۳ انفجار یک خودروی بمب‌گذاری شده در مقابل سفارت فرانسه در تریپولی به کشته شدن دو نگهبان فرانسوی انجامید و در پی آن بسیاری از کشورها سفارتخانه‌هاشان را در لیبی تعطیل کردند. در ۱۶ ماه می ۲۰۱۴ ژنرال خلیفه حَفتَر عملیاتی را برضد گروه‌هایِ جهادگرا در بنغازی آغاز کرد. چندین افسر بلند پایۀ شرقِ کشور به نیروهای شبه نظامیِ او پیوستند. در ۲۵ ژوئنِ آن سال در پی انتخابات تازه «کنگرۀ ملی لیبی» جای خود را به «پارلمان لیبی» داد که در آن نمایندگانِ ضد اسلام‌گرا به اکثریت دست یافتند. در اوت آن سال پس از چند هفته جنگِ خونین ائتلافی از شبه نظامیان و گروه‌های سَلفی به نام «فجر لیبی» بر تریپولی دست یافتند و کنگرۀ ملی را احیا کردند. در این میان داعش نیز به مناطقی دست یافت، اما سرانجام از لیبی بیرون رانده شد. دولت قانونی و پارلمان به شرق کشور پناهنده شدند. در دسامبر ۲۰۱۵ پس از چند ماه مذاکره، نمایندگان کنگرۀ ملی و نمایندگان پارلمان به توافقی در صَخیراتِ مراکش دست یافتند که «دولت وحدت ملی» به ریاست فایز سرّاج محصول آن بود. شورای امنیت سازمان ملل این دولت را که در مارس ۲۰۱۶ در تریپولی برقرار شد، به رسمیت شناخت. اما ژنرال حَفتَر آن را به رسمیت نمی‌شناسد.

سپاه قُدس در سازماندهیِ حشد الشعبی سهم عمده داشت و می‌گویند فرماندهان سپاه به ویژه قاسم سلیمانی تشکیلات آن را از روی مُدل تشکیلاتی «بسیج ایران» سازماندهی کردند. حشد الشعبی به سببِ وابستگی تشکیلاتی و ایدئولوژیکی‌اش به سپاه قدس، قدرت گرفتن روزافزونش در مقام نیرویی شبه نظامی و خودسریِ فرماندهانِ آن، مخالفت‌هایی را در جامعۀ مدنی و سیاسیِ عراق و حتی در میان شیعیان آن کشور برانگیخته و به یکی از مشکلاتِ اصلیِ دولت عراق تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند که کشته شدن قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس راه را تا حدودی برای حل شدن این نیرو در ارتش عراق هموار کرده است. روز جمعه ۱۰ ژانویه جنگنده‌های ناشناس انبارِ تسلیحات و کامیون‌هایِ حشد‌ الشعبی را در حوالیِ ابوکمال، شهری در شرق سوریه و در نزدیکی مرز عراق، بمباران کردند. در آن حمله دست‌کم ۸ عضو حشد الشعبی کشته شدند. در چند ماه گذشته جنگنده‌ها و پهبادهایِ ناشناس چندین بار پایگاه‌های حشد الشعبی را در نزدیکی ابوکمال بمباران کرده‌اند. اگرچه مطبوعاتِ خارجی آن حمله‌ها را همواره به ارتش اسرائیل نسبت داده‌اند، اما مقام‌های اسرائیلی تاکنون در این باره سکوت کرده‌اند. سپاه قُدس، شاخۀ برون مرزیِ سپاه پاسداران، که حشد الشعبی را از نظر مالی، تسلیحاتی و آموزشی حمایت می‌کند، در حال ساختنِ پایگاه‌ بزرگی در این منطقه است. حشد الشعبی به معنایِ «بسیج مردمی» به نیروی شبه نظامی عراق گفته می‌شود که در اصل برای مبارزه با داعش سازمان یافته‌ است. این نیرو که در ایران زیر عنوانِ «بسیج عراق» از آن یاد می‌کنند، از به هم پیوستنِ حدود ۴۰ گروه تشکیل شده است. تشکیل دهندگانِ آن در آغاز شیعیان بودند، اما سپس گروه‌هایی از عشایر سنی مذهبِ عراق از استان‌های صلاح‌الدین، نینوا و انبار، گروه‌هایی از طایفۀ فیلی، مردم مسیحی و ایزدیِ عراق نیز به آن پیوستند. حشد الشعبی هم‌سو و هم‌آهنگ با سپاه قُدس مخالفِ سرسختِ حضورِ نیروهایِ آمریکایی و به طور کلی ائتلافِ بین‌المللی در عراق است. از تازه‌ترین درگیری‌هایِ حشد الشعبی با نیروهای آمریکایی می‌توان از چند حملۀ راکتیِ آن نیرو در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۹ به یک پایگاه نظامی در شهر کرکوک یاد کرد که در آن یک پیمانکار آمریکایی جان باخت و چند سرباز زخمی شدند. در واکنش به آن حملات بود که آمریکایی‌ها در ۲۹ دسامبر دست به یک عملیاتِ هوایی بر ضد حشد الشعبی زدند که به کشته شدنِ ۴۱ جنگجوی ایرانی و ۲۵ عضو حشد الشعبی انجامید. واکنشِ حشد الشعبی سازماندهیِ حملۀ تماشایی به سفارت آمریکا در ۳۱ دسامبر در بغداد بود. در آن حمله مهاجمان بخشی از دیوار سفارتِ آمریکا و پست بازرسی بیرونِ سفارت را آتش زدند. «سلیمانی قائدی» یعنی «سلیمانی رهبرِ من» یکی از شعارهایی بود که در آن روز مهاجمان بر روی دیوارِ سفارت آمریکا نوشتند. پس از آن حملۀ تماشایی به سفارتِ آمریکا در بغداد آمریکایی‌ها در ۳ ژانویه قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قُدس، و همراه او ابومهدی المهندس، معاون و فرماندهِ میدانیِ حشد الشعبی، را در یک حملۀ پهبادی در مسیر فرودگاه بغداد کشتند. بسیاری از گروه‌هایِ تشکیل دهندۀ حشد الشعبی پیش از تشکیل این نیرو جداگانه با نیرو‌هایِ ائتلافِ بین‌المللی مبارزه می‌کردند. پس از افتادنِ موصل به دستِ داعش در  ژوئن ۲۰۱۴ این گروه‌ها با فتوای مراجع تقلید شیعه به ویژه فتوایِ جهادِ آیت‌الله سیستانی نیروی حشد الشعبی را تشکیل دادند که وظیفه‌اش کمک به ارتش و نیروهایِ امنیتی عراق برای حفاظت از مکان‌هایِ مقدس شیعه و مقابله با تهاجم نظامی بود. سپاه قُدس در سازماندهیِ حشد الشعبی سهم عمده داشت و می‌گویند فرماندهان سپاه به ویژه قاسم سلیمانی تشکیلات آن را از روی مُدل تشکیلاتی بسیج ایران سازماندهی کردند. در سپتامبر ۲۰۱۵ حیدر عبادی، نخست وزیر وقت عراق، اعلام کرد که حشد الشعبی جزئی از نیروهای دولتی عراق است. در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ مجلسِ عراق با اکثریتِ آرا حشد الشعبی را به عنوان نهاد قانونی به رسمیّت شناخت. برپایۀ قانونی که نمایندگان مجلس تصویب کردند حشد الشعبی زیر فرماندهی فرمانده کل نیروهای مسلح عراق قرار گرفت و اعضای آن مانند اعضایِ نیروهایِ نظامی و امنیتیِ عراق از دولت حقوق می‌گیرند. نخست وزیر عراق فرمانده کل حشد الشعبی است. بعضی منابع شمار اعضای آن را ۶۰ تا ۱۲۰ هزار و بعضی دیگر ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر تخمین می‌زنند. جنگجویانِ حشد الشعبی مسلح به سلاح‌های ایرانی و آمریکایی‌اند. آنان به بخشی از زرادخانۀ ارتش سابق عراق نیز دست یافته‌اند. حقیقت این است که آنان در آزادسازیِ مناطق وسیعی از خاک عراق بسیار اثربخش بودند. مدتی است حشد الشعبی به سببِ وابستگی تشکیلاتی و ایدئولوژیکی‌اش به سپاه قدس، قدرت گرفتن روزافزونش در مقام نیرویی شبه نظامی و خودسریِ فرماندهانِ آن، اعتراض‌هایی را در جامعۀ مدنی و سیاسیِ عراق و حتی در میان شیعیان آن کشور برانگیخته و به یکی از مشکلاتِ اصلیِ دولت عراق تبدیل شده است. در اول ژوئیۀ ۲۰۱۹ عادل عبدالمَهدی، نخست وزیرِ عراق، فرمانی ده ماده‌ای دربارۀ حشد الشعبی صادر کرد که به موجب آن قرار شد حشد الشعبی در مقام شاخه‌ای از نیروهای مسلح عراق از فرمانده کل آن نیروها اطاعت کند، مشمول همۀ قوانینِ مربوط به آن نیروها باشد و فرمانده آن را نیز فرمانده کل نیروهای مسلح تعیین کند. به موجب آن فرمان اعضا و گروه‌هایِ تشکیل دهندۀ حشد الشعبی باید به روابط سیاسی خود پایان دهند. هر گروهی که نمی‌خواهد به نیروهای مسلح بپیوندد، می تواند به گروهی سیاسی تبدیل شود. در آن صورت، حق حمل سلاح ندارد مگر با مجوز قانونی. هم چنین قرار شد در تشکیلات حشد الشعبی نام‌گذاری‌های عقیدتی و ایدئولوژیکی مانند کتائب حزب‌الله جای خود را به نام‌های متعارف نظامی مانند لشکر، تیپ، گردان و جز این‌ها بدهند و افراد نیز رتبه‌های نظامیِ مرسوم در نیروهای مسلح را داشته باشند. و نیز قرار شد مراکزی که در داخل یا بیرون شهرها نام یکی از گروه‌های حشد الشعبی را دارند بسته شوند. پادگان‌های میزبانِ حشد الشعبی نیز باید همانند پادگان‌هایِ دیگر نیروهای مسلح باشند. بدین‌سان، حشد الشعبی می‌باید در نیروهای مسلح عراق ادغام شود و به حیات خود در مقام نیرویی شبه نظامی و جدا از ارتش عراق پایان دهد. حضور سپاه قدس در عراق و حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی آن از حشد الشعبی، مانع بزرگی است در راه تبدیل شدنِ این نیروی شبه نظامی به جزئی از ارتش عراق. کارشناسان معتقدند که کشته شدن قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس راه را تا حدودی برای حل شدن حشد الشعبی در ارتش عراق هموار کرده است.

نخستین ستیزه جوییِ آشکار جمهوری اسلامی ایران با آمریکا حمله به سفارتِ آن کشور در تهران و آغاز بحرانِ گروگان‌گیری در ۴ نوامبر ۱۹۷۹ بود. در ۱۹۸۷ در گرماگرم جنگ ایران و عراق ناوهای آمریکایی برای محافظت از کشتی‌هایِ نفت‌کش در خلیج فارس مستقر شدند و در ۳ ژوئیه ۱۹۸۸ هواپیمای «ایران ایر» را با ۲۹۰ سرنشین بر فراز خلیج فارس سرنگون کردند. پس از آشکار شدن برنامۀ هسته‌ای روابط ستیزآمیز ایران و آمریکا وارد مرحلۀ تازه‌ای شد. آمریکایی‌ها مصمم شدند جلو دست‌یابیِ جمهوری اسلامی را به سلاح هسته‌ای بگیرند. در دومین دورۀ ریاست جمهوری اوباما از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ روابط دو کشور کم و بیش صلح‌آمیز شد و به امضای برجام در ۲۰۱۵ انجامید. پس از بیرون رفتنِ آمریکا از برجام در ماه می ۲۰۱۸ روابطِ دو کشور روز به روز تیره‌تر شد. آمریکا با کشتنِ قاسم سلیمانی گام جسورانه‌تری درجهتِ به زانو درآوردنِ جمهوری اسلامی برداشت. کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، به فرمان دونالد ترامپ، آخرین واکنشِ تُند دولت آمریکا به ستیزه جویی‌هایِ جمهوری اسلامی ایران در ۴۱ سال گذشته بود. بیشتر کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که با توجه به جایگاه مهم قاسم سلیمانی در نظام جمهوری اسلامی و اعتبار او در ایران و در میان نیروهای هوادارِ ایران در کشورهایِ منطقه هنوز نمی‌توان ابعادِ پیامدهایِ کشته شدنِ او را پیش‌بینی کرد. در ۴۱ سال گذشته آمریکا به ستیزه جویی‌هایِ جمهوری اسلامی برپایۀ سیاست‌های کلی زمامدارانِ آن کشور و از همه مهم‌تر، متناسب با اراده و مَنشِ رئیس جمهورِ وقت واکنش نشان داده است. حمله به سفارتِ آمریکا در تهران و آغاز بحرانِ گروگان‌گیری در ۴ نوامبر ۱۹۷۹ نخستین ستیزه جوییِ آشکار جمهوری اسلامی ایران با آمریکا بود. کوشش‌های آمریکا برای حلِ دیپلماتیک بحران به جایی نرسید و دولتِ آمریکا در ۷ آوریل ۱۹۸۰ روابط دیپلماتیکش را با ایران قطع کرد. سپس به «نیرویِ دلتا»، ورزیده ترین نیروی عملیاتِ ویژۀ ارتش آمریکا، مأموریت داد تا در یک عملیات کُماندویی گروگان‌ها را آزاد کند و به آمریکا بازگرداند. آن عملیات که با نام رمزیِ «عملیاتِ پنجۀ عُقاب» در ۲۴ و ۲۵ آوریل ۱۹۸۰ انجام گرفت و به عملیاتِ طبس معروف شد، به سبب مشکلات فنی و طوفان شن به شکست انجامید. در آن عملیات یک هواپیمای «سی۱۳۰» و یک بالگرد در هوا به هم خوردند و سوختند، ۸ تن از کماندوهای آمریکایی کشته شدند و کماندوهای دیگر به فرمان جیمی کارتر، رئیس جمهور آمریکا، با به جا گذاشتن ۷ بالگرد با ۵ هواپیما خود را به ناو هواپیمابر «نیمیتز» در خلیج فارس رساندند. گروگان‌گیری در ۲۰ ژانویۀ ۱۹۸۱ با امضای «قرارداد الجزایر» پایان یافت و ایران گروگان‌های آمریکایی را پس از ۴۴۴ روز آزاد کرد. یکی از نتایج آن بحران در سیاستِ داخلی آمریکا شکست جیمی کارتر و پیروزی رونالد ریگان در انتخابات ریاست جمهوریِ در نوامبر۱۹۸۰ بود. جالب اینکه گروگان‌های آمریکایی ۲۰ دقیقه پس از پایان مراسم تحلیفِ رونالد ریگان آزاد شدند. آمریکایی‌ها حمله به سفارتِ آمریکا و گروگان‌گیری را هرگز فراموش نکردند. دو دورۀ ریاست جمهوریِ ریگان هم‌زمان شد با جنگ ۸ سالۀ ایران و عراق. دولت ریگان در آغاز بی‌طرفی اختیار کرد. اما در ۱۹۸۵ معلوم شد که برای آزاد کردن گروگان‌های آمریکایی در لبنان با جمهوری اسلامی مذاکره می‌کند و به ایران اسلحه می‌فروشد. این موضوع سرچشمۀ «ایران گیت»، یکی از بزرگ‌ترین بحران‌هایِ دورۀ ریاست جمهوری ریگان، شد. دولت ریگان سپس به پشتیبانی از صدام حسین پرداخت و از ۱۹۸۷ ناوهای آمریکایی برای محافظت از کشتی‌هایِ نفت‌کش در خلیج فارس مستقر شدند. مداخلۀ آمریکا به چندین درگیری میان ناوهای ایرانی و آمریکایی انجامید و در ۳ ژوئیه ۱۹۸۸ ناو جنگی آمریکا هواپیمای «ایران ایر» را با ۲۹۰ سرنشین بر فراز خلیج فارس سرنگون کرد. آمریکایی‌ها به خطای خود اعتراف کردند، اما هنوز خسارتِ آن خطا را پرداخت نکرده‌اند. در سپتامبر ۲۰۰۱ سازمان سیا ایران را به داشتنِ برنامۀ هسته‌ای متهم کرد. در ژانویه ۲۰۰۲ «جرج بوشِ پسر» ایران را جزو کشورهایِ «محور شرارت» قرار داد و در دسامبر آن سال دولت آمریکا تصویرهای ماهواره‌ای تأسیساتِ اتمی اراک و نطنز را منتشر کرد. از آن به بعد روابط ستیزآمیز ایران و آمریکا وارد مرحلۀ تازه‌ای شد و تحریم‌های آمریکا بر ایران فزونی گرفت. از سال ۲۰۰۳ آمریکایی‌ها برای به دست آوردنِ اطلاعاتِ دقیق‌تر دربارۀ فعالیت‌هایِ هسته‌ای ایران پهبادهایی را از عراق به آسمان ایران فرستادند. دولت ایران به تجاوز آمریکا به حریم هوایی‌اش رسماً اعتراض کرد. به نوشتۀ روزنامۀ نیویورک تایمز در اواخر دهۀ ۱۹۹۰ سازمان سیا با پشتیبانیِ رئیس جمهور بیل کلینتوُن اطلاعاتِ فنیِ نادرستیِ را دربارۀ قطعاتِ اصلیِ برنامۀ هسته‌ای در اختیار ایران قرار می‌داد. اما ایرانی‌ها خیلی زود متوجه این موضوع شدند. در سپتامبر ۲۰۰۵ وزارت امور خارجۀ آمریکا از دادن ویزا به سخنگویِ مجلس ایران و یک هیأت رسمیِ ایرانی برای شرکت در یک نشستِ پارلمانیِ بین‌المللی در سازمان ملل خودداری کرد. در برابر اعتراض سازمان ملل وزارت امور خارجۀ آمریکا سرانجام ویزا برای ورود نمایندگان ایران به خاک آمریکا صادر کرد. در اوت ۲۰۰۵ فیلیپ جرالدی، افسر سابق سیا، اعلام کرد که دیک چِنی، معاون رئیس جمهور از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۹ به فرماندهی راهبُردی ایالات متحد آمریکا دستور داده بود که طرحی اضطراری درواکنش به حمله‌ای تروریستی از نوع ۱۱ سپتامبر آماده کند از جمله حملۀ هوایی گسترده‌ای را به ایران با استفادۀ از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی و سلاح‌های متعارف تدارک ببیند بی آنکه نیازی به شرکت ایران در عملیات تروریستی برضد آمریکا باشد. دلیلی هم که او برای چنین تصمیمی آورده بود، این بود که ایران تأسیسات هسته‌ای‌اش را در اعماق زمین پنهان کرده است و نمی‌توان آن‌ها را با بمب‌های متعارف نابود کرد. در دومین دورۀ ریاست جمهوری اوباما از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ روابط ایران با آمریکا کم و بیش صلح‌آمیز شد. در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ «توافق موقت ژنو دربارۀ برنامۀ هسته‌ای ایران» به امضا رسید که زمینه سازِ «توافق جامع و نهاییِ هسته‌ای وین» بود. این توافق که به «برنامۀ جامع اقدام مشترک» یا «برجام» معروف شد در سه شنبه ۱۴ ژوئیۀ ۲۰۱۵ میان ایران، اتحادیۀ اروپا و گروه ۵+۱ شامل چین، روسیه، ایالات متحد آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان امضا شد. با امضای این توافق بخش بزرگی از تحریم‌های جهانی بر ایران برداشته شد. در ماه می ۲۰۱۸ دونالد ترامپ خروج آمریکا را از برجام اعلام کرد و تحریم‌های آمریکا این بار با شدت بیشتری از سر گرفته شد. رئیس جمهور آمریکا در فردای آن روز گفت که اگر ایران بخواهد برنامۀ هسته‌ای‌اش را از سر بگیرد، مجازات‌های سنگین‌تری در انتظارش خواهد بود. از آن تاریخ تاکنون روابط ایران و آمریکا روز به روز تیره‌تر شده است. جمهوری اسلامی ایران زیر فشار تحریم‌ها به کاهش گام به گام تعهدات خود تا مرز خروج از برجام پیش رفته و بر ستیزه جویی‌هایش با آمریکا افزوده است. آمریکا نیز عرصه را از نظر اقتصادی روز به روز بر ایران تنگ‌تر کرده است. آمریکا با کشتنِ قاسم سلیمانی گام جسورانه‌تری درجهتِ به زانو درآوردنِ جمهوری اسلامی برداشت.

در روم باستان جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویۀ به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. نام ژانویه نیز از نام این خدا گرفته شده است. این تقویم که به تقویم ژولیَن معروف شد تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده‌ کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت. اول ژانویه در بیشتر کشورهایِ جهان نخستین روزِ سال است. مراسم آن را معمولاً در شبِ ۳۱ دسامبرِ هر سال یعنی یک روز پیش از آغاز سال نو برگزار می‌کنند. مردم در اروپا، آمریکا، استرالیا و در بعضی از کشورهای آسیا و افریقا این روز را جشن می‌گیرند. در بیشتر تقویم‌های جهان به ویژه در مناطق معتدل سال‌های نو کم و بیش در اعتدالِ بهاری آغاز می‌شوند. یعنی در لحظه‌ای که خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار یا استوای سماوی می‌گذرد. البته پدیدۀ گذشتنِ خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار در اعتدال پاییزی هم روی می‌دهد. اما در اعتدالِ پاییزی طبیعت به خواب می‌رود، در حالی که در اعتدال بهاری از خوابِ زمستانی بیدار می‌شود. به گفتۀ میرچا اِلیاده، اسطوره شناس و دین پژوهِ نامدار رومانیایی، برگزاری جشن سال نو در آغاز بهار یادگارِ برگزاری جشن تجدیدِ حیات کیهان در تمدن‌هایِ اولیه است. در روم باستان نیز جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویه به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. در اساطیر رومی ژانوس خدای دروازه‌ها، درها، گذرگاه‌ها، آغازها و پایان‌ها بود. از همین رو، دو چهره داشت. یکی از چهره‌هایش به گذشته می‌نگریست و دیگری به آینده. نام ژانویه نیز از نام ژانوس گرفته شده است. درواقع، ژول سزار تقویم یا گاه‌شماریِ تازه‌ای را به جای گاه‌شماریِ رومی نشاند. آن گاه‌شماری که به گاه‌شماریِ ژولیَن معروف شد، گاه‌شماریِ خورشیدی بود و تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده‌ کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم سپس، رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت. در دورۀ انقلاب کبیرِ فرانسه انقلابیان تقویمی به نام «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» تنظیم کردند و آن را از ۱۷۹۲ تا ۱۸۰۶ به کار بستند. در آن تقویم ۲۲ سپتامبر ۱۷۹۲ را که روز اعلام جمهوری بود، روز اول سال قرار دادند. انقلابیان برای بریدنِ هرگونه رشتۀ پیوند فرانسویان با نظام پادشاهی و مسیحیت، تقویم جمهوری را برپایۀ دستگاه اعداد ده دهی تنظیم کردند. به این ترتیب، هر ماه را به سه ده روز تقسیم کردند و ۲۴ ساعت شبانه روز را به دو ده ساعت یعنی ۲۰ ساعت تبدیل کردند. در آن تقویم هر سال جمهوری از روز اعتدال پاییزی آغاز می‌شد. انقلابیان در نام‌گذاری ماه‌های سال نیز از پدیده‌های طبیعی الهام گرفتند. برای مثال، اولین ماه سال را واندِمِیِر از ریشۀ لاتینی به معنای «برداشت انگور» نامیدند یا اولین ماه بهار را ژِرمینال از ریشۀ لاتینی به معنای «جوانه زدن» نامگذاری کردند. در آن تقویم چون هر ماه را به جای چهار هفته به سه ده روز تقسیم کرده بودند، در نتیجه، هر ماه سه یکشنبه داشت. از سوی دیگر، از آنجا که در آن تقویم بیشتر جشن‌های مذهبی را نیز که روزهای تعطیل به شمار می‌رفتند حذف کرده بودند، کارگران چندان علاقه‌ای به آن نشان ندادند. و چون انقلابیان با تصویب قانون شَپوُلیه در ۱۴ ژوئن ۱۷۹۱ هرگونه تشکیلاتِ صنفی کارگران را ممنوع کرده بودند، کارگران دیگر وسیله‌ای برای نشان دادن نارضایتی خود از تصمیم‌های انقلابی نداشتند. با این حال، انقلابیان رفته رفته به ناکارآییِ «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» پی بردند. سرانجام در ۹ سپتامبر ۱۸۰۵ مجلس سنا تقویم جمهوری را منسوخ و تقویم گریگوری یا همان تقویم میلادی را دوباره در فرانسه معمول کرد. این تقویم را بیشترِ کشورهای مسیحیِ اُرتُدوُکس نپذیرفتند. در روسیه دولت انقلابی بلشویک‌ها در سال ۱۹۱۸ آن را معمول کرد، اما کلیسای اُرتُدوُکس هرگز زیر بار آن نرفت. کشورهای یونان، بلغارستان، رومانی و قبرس نیز از پذیرفتن آن خودداری کردند و اکنون «تقویم ژولیَن بازبینی شده» یا «تقویم میلانکُویچ» در آن‌ها رایج است. با این حال، این تقویم چنان تنظیم شده است که تاریخ‌های آن تا سال ۲۸۰۰ با تاریخ‌های تقویم گریگوُری یکسان و مطابق خواهد بود. در ژاپن تقویم مسیحی یا گریگوُری را در اول ژانویۀ ۱۸۷۳ پذیرفتند و آن را در کنار تقویم سنتی ژاپن به کار بستند. در ترکیه تقویم مسیحی در سال ۱۹۲۷ معمول شد و جای دو تقویم رایج در عثمانی یعنی تقویم رومی و تقویم هجری قمری را گرفت. هم‌اکنون روس‌ها و بسیاری از اُرتُدوُکس‌ها هم اول ژانویه را که برپایۀ تقویم گریگوُری نخستین روز سال مسیحی است، جشن می‌گیرند و هم به پیروی از تقویم کهن خود ۱۴ ژانویه را. آنان به ویژه نوئل یا کریسمَس را در ۷ ژانویه جشن می‌گیرند.

در روم باستان جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویۀ به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. نام ژانویه نیز از نام این خدا گرفته شده است. این تقویم که به تقویم ژولیَن معروف شد تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده‌ کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت. اول ژانویه در بیشتر کشورهایِ جهان نخستین روزِ سال است. مراسم آن را معمولاً در شبِ ۳۱ دسامبرِ هر سال یعنی یک روز پیش از آغاز سال نو برگزار می‌کنند. مردم در اروپا، آمریکا، استرالیا و در بعضی از کشورهای آسیا و افریقا این روز را جشن می‌گیرند. در بیشتر تقویم‌های جهان به ویژه در مناطق معتدل سال‌های نو کم و بیش در اعتدالِ بهاری آغاز می‌شوند. یعنی در لحظه‌ای که خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار یا استوای سماوی می‌گذرد. البته پدیدۀ گذشتنِ خورشید از صفحۀ مُعدّل النهار در اعتدال پاییزی هم روی می‌دهد. اما در اعتدالِ پاییزی طبیعت به خواب می‌رود، در حالی که در اعتدال بهاری از خوابِ زمستانی بیدار می‌شود. به گفتۀ میرچا اِلیاده، اسطوره شناس و دین پژوهِ نامدار رومانیایی، برگزاری جشن سال نو در آغاز بهار یادگارِ برگزاری جشن تجدیدِ حیات کیهان در تمدن‌هایِ اولیه است. در روم باستان نیز جشنِ نخستین روز سالِ نو را مانند نوروز در ماه مارس برگزار می‌کردند. اما در سال ۴۶ پیش از میلاد ژول سزار تصمیم گرفت که رومیان اول سال را در اول ژانویه جشن بگیرند. در آن زمان اول ژانویه به خدایِ ژانوس اختصاص داشت. در اساطیر رومی ژانوس خدای دروازه‌ها، درها، گذرگاه‌ها، آغازها و پایان‌ها بود. از همین رو، دو چهره داشت. یکی از چهره‌هایش به گذشته می‌نگریست و دیگری به آینده. نام ژانویه نیز از نام ژانوس گرفته شده است. درواقع، ژول سزار تقویم یا گاه‌شماریِ تازه‌ای را به جای گاه‌شماریِ رومی نشاند. آن گاه‌شماری که به گاه‌شماریِ ژولیَن معروف شد، گاه‌شماریِ خورشیدی بود و تا پایان قرن شانزدهم میلادی در سراسر اروپا معمول بود. در سال ۱۵۷۹ گریگوری سیزدهم، پاپِ اعظمِ کلیسای کاتولیک رُم، از کریستوفر کلاویوس، ریاضی‌دانِ یسوعی آلمانی، خواست که گاه‌شماریِ تازه‌ای را پایه ریزی و تنظیم کند. یکی از هدف‌های پاپ از تنظیمِ تقویم تازه و معمول کردنِ آن در جهان مسیحی، ساده‌ کردن تقویم جشن‌های مذهبی بود. گریگوریِ سیزدهم آن گاه‌شماری را در ۲۴ فوریۀ ۱۵۸۲ در یک دستخطِ رسمیِ پاپی به کار بست و چند ماه بعد بیشتر کشورهایِ کاتولیک آن را به کار بستند. آن تقویم سپس، رفته رفته در کشورهای پروتستان نیز پذیرفته شد و به نام پاپ گریگوری به تقویم یا گاه‌شماریِ گریگوری شهرت یافت. در دورۀ انقلاب کبیرِ فرانسه انقلابیان تقویمی به نام «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» تنظیم کردند و آن را از ۱۷۹۲ تا ۱۸۰۶ به کار بستند. در آن تقویم ۲۲ سپتامبر ۱۷۹۲ را که روز اعلام جمهوری بود، روز اول سال قرار دادند. انقلابیان برای بریدنِ هرگونه رشتۀ پیوند فرانسویان با نظام پادشاهی و مسیحیت، تقویم جمهوری را برپایۀ دستگاه اعداد ده دهی تنظیم کردند. به این ترتیب، هر ماه را به سه ده روز تقسیم کردند و ۲۴ ساعت شبانه روز را به دو ده ساعت یعنی ۲۰ ساعت تبدیل کردند. در آن تقویم هر سال جمهوری از روز اعتدال پاییزی آغاز می‌شد. انقلابیان در نام‌گذاری ماه‌های سال نیز از پدیده‌های طبیعی الهام گرفتند. برای مثال، اولین ماه سال را واندِمِیِر از ریشۀ لاتینی به معنای «برداشت انگور» نامیدند یا اولین ماه بهار را ژِرمینال از ریشۀ لاتینی به معنای «جوانه زدن» نامگذاری کردند. در آن تقویم چون هر ماه را به جای چهار هفته به سه ده روز تقسیم کرده بودند، در نتیجه، هر ماه سه یکشنبه داشت. از سوی دیگر، از آنجا که در آن تقویم بیشتر جشن‌های مذهبی را نیز که روزهای تعطیل به شمار می‌رفتند حذف کرده بودند، کارگران چندان علاقه‌ای به آن نشان ندادند. و چون انقلابیان با تصویب قانون شَپوُلیه در ۱۴ ژوئن ۱۷۹۱ هرگونه تشکیلاتِ صنفی کارگران را ممنوع کرده بودند، کارگران دیگر وسیله‌ای برای نشان دادن نارضایتی خود از تصمیم‌های انقلابی نداشتند. با این حال، انقلابیان رفته رفته به ناکارآییِ «تقویم جمهوری» یا «تقویم انقلابِ فرانسه» پی بردند. سرانجام در ۹ سپتامبر ۱۸۰۵ مجلس سنا تقویم جمهوری را منسوخ و تقویم گریگوری یا همان تقویم میلادی را دوباره در فرانسه معمول کرد. این تقویم را بیشترِ کشورهای مسیحیِ اُرتُدوُکس نپذیرفتند. در روسیه دولت انقلابی بلشویک‌ها در سال ۱۹۱۸ آن را معمول کرد، اما کلیسای اُرتُدوُکس هرگز زیر بار آن نرفت. کشورهای یونان، بلغارستان، رومانی و قبرس نیز از پذیرفتن آن خودداری کردند و اکنون «تقویم ژولیَن بازبینی شده» یا «تقویم میلانکُویچ» در آن‌ها رایج است. با این حال، این تقویم چنان تنظیم شده است که تاریخ‌های آن تا سال ۲۸۰۰ با تاریخ‌های تقویم گریگوُری یکسان و مطابق خواهد بود. در ژاپن تقویم مسیحی یا گریگوُری را در اول ژانویۀ ۱۸۷۳ پذیرفتند و آن را در کنار تقویم سنتی ژاپن به کار بستند. در ترکیه تقویم مسیحی در سال ۱۹۲۷ معمول شد و جای دو تقویم رایج در عثمانی یعنی تقویم رومی و تقویم هجری قمری را گرفت. هم‌اکنون روس‌ها و بسیاری از اُرتُدوُکس‌ها هم اول ژانویه را که برپایۀ تقویم گریگوُری نخستین روز سال مسیحی است، جشن می‌گیرند و هم به پیروی از تقویم کهن خود ۱۴ ژانویه را. آنان به ویژه نوئل یا کریسمَس را در ۷ ژانویه جشن می‌گیرند.